:: جعفر بن موسی الکاظم علیه السلام ::

تاریخچه

پیشوا یکی از شهرهای استان تهران است که در ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر تهران و ۱۰ کیلومتری ورامین و در دامنه تپه‌های طبیعی جای گرفته ‌است.
به باور باستان شناسان، دیرینگی پیشوا به پنجاه هزار سال پیش و دوره پارینه‌سنگی می‌رسد. در دوران جدید، پیشوا بخشی از منطقه سامنات بوده است.
سامنات دشت وسیع و گسترده‌ای است که در دامنۀ جنوبی کوه‌های البرز، میان تهران و سمنان واقع شده است که دشت ورامین نیز در امتداد آن ناحیۀ وسیع قرار دارد. از معدود آبادی‌های این منطقه، «سناردک» است که از قدیمی‌ترین و کهن‌ترین مناطق مسکونی آن به شمار می‌رود و در دل این دشت وسیع و در حاشیه کویر واقع شده است. سناردک در قدیم الایام و قبل از تأسیس پیشوا، از شهرت و مرکزیت و رونق خاصی برخوردار بوده است.

در دستنویسی درباره تاریخ خوار (گرمسار امروزی) و ورامین که رونویس آن هنوز باقی است، حدود شهر امروزی پیشوا و سناردک را سامنات نامیده‌اند و آشکار نیست چرا؟ آنچه مسلم است نام کهن این محل سامنات بوده ‌است.

از آنجا که منشأ پیدایش یا گسترش بسیاری از شهرها و آبادی‌های جهان بویژه ایران، وجود شخصیت‌های بزرگ در آنجا بوده است، پیشوا نیز از این قاعده مستثنی نیست. بعد از مهاجرت امام رضا(ع) و نیز مهاجرت بزرگان و شخصیت‌های علوی به ایران، حضرت امامزاده جعفر(ع)، یکی از فرزندان امام کاظم(ع) نیز با همراهی گروهی از علویان، به ایران آمدند و در مواجهه و درگیری با مأموران عباسی زخمی و در نهایت در حوالی سناردک شهید شده و در همانجا مدفون شدند. به دلیل عشق و علاقه مردم به خاندان عصمت و طهارت(ع)، شیعیان در گرداگرد مرقد پاک این سلاله زهرای مرضیه سکنی گزیدند و همین امر موجب شد تا سناردک رونق و معروفیت خود را از دست بدهد و کم کم محلۀ امامزاده جعفر(ع) مرکزیت یابد.

   از زمان بنیاد شهر پیشوا آگاهی دقیقی در دست نیست و به جز آرامگاه امامزاده جعفر(ع)، سازه تاریخی دیگری در این شهر وجود ندارد، لیکن با توجه به وقف‌ نامه امامزاده جعفر در سال ۸۷۳ ه.ق، می‌توان تاریخ بنیاد را پیش از سال ۸۷۳ ه.ق دانست.

   نقل است که؛ در زمان نادرشاه افشار، تعدادی از اعراب به این منطقه کوچانیده شدند و نیز دشت‌های حاصل‌خیز آن باعث شد تا تعدادی از شاهزادگان و دولت‌مردان قاجار برای خرید املاک به این منطقه بیایند که برخی اقامت دائمی گزیدند.

   تا پایان روزگار قاجار این شهر به نام امامزاده جعفر(ع) نامیده می‌شد، ولی با ساخت راه‌آهن سراسری تهران-مشهد در سال ۱۳۱۷شمسی و گذر آن از این سامان، نام آن از امامزاده جعفر به “پیشوا” دگرگون شد.

   در لغت‌نامه دهخدا زیر واژه پیشوا چنین آمده‌است: “پیشوا؛ امامزاده جعفر؛ قصبه‌ای جزء دهستان بهنام سوخته بخش ورامین است، سکنه آن فارسی ‌زبان هستند و آب آنجا از قنات ورامین و محصولات آن غلات و صیفی، باغات و چغندر قند می‌باشد.

  منطقه پیشوا بخشی از دشت حاصلخیز ورامین است و گفته شده سکنه آن از قدیم، تاجیکها بوده‌اند. به جز تاجیک‌ها، طایفۀ بزرگ رازی‌ها و جنیدی‌ها که همگی از تبار شیخ جنید رازی، عارف نامدار قرن نهم هستند، از مشهورترین خاندان‌های ساکن در منطقه پیشوا بوده‌اند و اغلب بزرگان و دانشمندان این خاندان، از خادمان و واقفان بارگاه امامزاده جعفر بوده‌اند. تا سده‌های نهم و دهم هجری، خاندان جنیدی مشهورترین خاندان ساکن در منطقه پیشوا بوده‌اند اما به مرور ایام، مردمی از مناطق دیگر به آنجا آمدند و ساکن شدند که همگی علاقه‌مند به انتساب خود به امامزاده جعفر(ع) بودند. به همین دلیل بیشتر آنان، پسوند “جعفری” را برای نام خانوادگی خود انتخاب کردند.

   پیشوا جزء معدود مناطقی است که تقریبآ همگی مردمان آن بومی استان تهران و این منطقه می‌باشند. تا سال ۱۳۸۹، پیشوا بخش کوچکی بود که از لحاظ جغرافیایی و تقسیمات کشوری، از توابع شهرستان ورامین به شمار می‌رفت، اما افزایش جمعیت و توسعه شهر باعث شد تا در سال ۱۳۸۹ با عنایت ویژه مسئولان نظام اسلامی، از بخش به شهرستان ارتقا یابد.

پیشینه تاریخی مذهبی
نامهای قدیمی پیشوا سناردک و سامنات ثبت گردیده سناردک از ترکیب دو نام پهلوی ساسانی (سنار) به معنی ساحل و بندر و (دک) به معنی خشک و بی آب و علف است و سناردک یعنی بندر خشک که در اصل قدیمی ترین نام پیشوا (که اکنون محله ای است در دل شهر) و همچنین سامنات که منتصب به اولاد سوم سام بنام کیومرث بود که از این شهر سامنات برای جهان گشایی برخواست و او اولین سلطانی است که نوروز را عید گرفت و به مرور زمان شوش و شاطی فرات را گرفت و شهرهایی بنا کرد سپس فریدون بر آن حکومت کرد و شهر سامنات را آباد کرد که وجود تخت فریدون در اطراف پیشوا گواه این مدعاست. شهر سامنات بسیار کهن بوده که طی بررسیهای هیئت باستان شناسی که در سال 1370 و 1363 قرار گرفت از عمق 385 سانتی متری تپه شغالی آثار و بقایای سفالهایی مربوط به اواخر هزاره ششم و هزاره پنجم قبل از میلاد به دست آمد. با توجه به نتایج کاوشهایی که در تپه های پوئینک، خورین و تپه شغالی و حفاری از قلعۀ ایرج توسط کمیته پیشوا صورت گرفته میتوانیم استقرار مستمر از هزاره ششم تا هزارۀ اول قبل از میلاد را در منطقه ای محدود داشته باشیم که از نظر کاوشهای باستان شناسی حائز اهمیت می باشد. همچنین وجود آثار و ابنیه قدیمی در سناردک از جمله مزار بزرگان ،بازار تجارتی شهر که بر اثر زلزله ای ویران گشته، قبرستان شهر سناردک که از نیاکان خود به ارث برده و بعداز ظهور اسلام نیز مورد استفاده اهالی شهر بوده سخن به اطاله نمی بریم چرا که یافته های باستان شناسان بیش از آن چیزی است که در این مقدمه به آن اشاره گردید.

موقعیت جغرافیایی و وضعیت اقلیمی
پیشوا یکی از شهرهای حاشیه تهران که در 40 کیلومتری جنوب شرقی تهران در دامنه تپه های طبیعی واقع شده این شهر در 51 درجه و 41 دقیقه طول شرقی و 35 درجه و 22 دقیقه عرض شمالی واقع شده که ارتفاع آن از سطح دریا 950 متر میباشد شهر مذکور در دامنۀ جنوبی کوههای البرز واقع گردیده و شیب دشت از شمال به جنوب کشیده شده است کوههای قره قاج، ده نمک، بی بی شهربانو و ارتفاعات قصر فیروز در شمال و شمال شرقی منطقه قرار دارد و در جنوب دشت نیز ارتفاعات دوازده امام، نره خرکوه، سیاه کوه و تپه ماهورهای دیگر واقع شده این شهر شامل آبرفتهایی جلگه رودخانه جاجرود که دشت وسیع ورامین و ری، مکرش، مبارکیه، سیاه پرده در قسمتهای جنوبی منطقه واقع شده است. وجود ارتفاعات و دشتهای مذکور آب و هوای این منطقه شرایط محیطی مناسبی را جهت کشاورزی و صیفی کاری بوجود آورده است وسعت اراضی قابل کشت منطقه ورامین و پیشوا حدود 130 هزار هکتار و اراضی زیر کشت حدود 35 هزار هکتار برآورد میگردد.

آب و هوا:
شهر پیشوا در منطقه معتدله شمالی واقع شده فلذا سه عامل جغرافیایی ، آب و هوایی در ساخت کلی اقلیم نقش مؤثری ایفاء می نماید. یکی دشت کویر،دیگری رشته کوههای البرز و سومی بادهای مرطوب و باران زای غربی می باشد. بطور کلی آب و هوای این منطقه معتدل و خشک در دشتهای آن از نوع نیمه صحرایی و با ویژگی خاص خود می باشد. درجه حرارت پیشوا بین 14 – درجه در زمستان و 46+ درجه در تابستان در نوسان بوده. تعداد روزهای یخبندان 76 روز و هوای آن بعلت وجود اشجار و درختان فراوان مطبوع تر و در بهار و پائیز هوای فرح بخشی دارد.

محصولات کشاورزی:
با توجه به حاصلخیزی خاک در این منطقه بیشتر صیفی جات شامل خیار، کدو، بادمجان، گوجه فرنگی، فلفل، ذرت علوفه ای،آفتابگردان، غلات مانند گندم و جو، سبزیجات مانند تربچه- کاهوو حبوبات شامل لوبیا با انواع آن و میوه سردرختی شامل زردآلو-انجیر-انار، همچنین پنبه نیز بعمل می آید.

جمعیت و اشتغال:
بر طبق آمار مرکز ایران جمعیت این شهر در سال 81 با روستاهای اطراف بیش از یکصدهزار نفر بوده که 26% درصد از کل جمعیت به کشاورزی، دامپروری و ماهیگیری 4/8درصد گروههای عمده صنعت 6/7درصد در گروه ساختمان مشغول به کار بوده که صد البته سهم ساختمان رو به افزایش است و بقیه مردم در سایر گروههای متفرقه شغلی اشتغال به کار دارند 99% مردم منطقه از امکانات آب شرب، برق سراسری و 26% تلفن بهره مند هستند. سوخت مورد استفاده عموم مردم جهت طبخ و گرمایش گاز شهری می باشد.بیش از 26% از اهالی شهر پیشوا به کار کشاورزی و تولید صیفی جات، غلات، حبوبات، پنبه، انجیر،انار و نباتات علوفه ای مثل شبدر، یونجه و پرورش گاو و گوسفند مرغداری و زنبورداری مشغول هستند و زنان نیز با قالیبافی همراه با مردان خود در تولید و اقتصاد زندگی مشارکت دارند. مابقی مردم نیز در صنایع کوچک –ادارات-کسب و کار تجارت و مشاغل ساختمانی مشغول بکارند.

   خلاصه آنکه پیشوا از لحاظ اجتماعی دارای بافت کاملاً مذهبی است که تاکنون به دلیل عدم مهاجرت دیگران به آنجا، اصالت خود را حفظ کرده است. بیشتر مردم این شهرستان با کلام الهی مأنوس و با قرآن و فقه آشنایند و پایبند به احکام اسلام هستند.

مکان های سیاحتی شهر پیشوا

پارک بزرگ جنگلی :
این پارک بر فراز تپه های مشرف بر شهر ، محل اتراق و سیاحت خوبی است برای بازدید کنند گان . این پارک با وسعت بیش از 40 هکتار یکی از بزرگترین و زیباترین پارک های شهرستان ورامین و حتی شهرستان های مجاور می باشد که پوشیده شده است درخت های سر به فلک کشیده سرو و کاج ، که زیبائی خاصی به شهر بخشیده است به طوری که از 4 طرف قابل روئیت از فواصل دور می باشد. خوشبختانه در زمان آغاز به کار شهردار جدید شهر، شهر بازی این پارک مورد بازسازی قرار گرفته است که محلی مناسب برای پر کردن اوغات فراغت همشهریان می باشد.

 

تپه سلام :
تپه مرتفعی است سرسبز و پرطراوت که مشرف بر شهر است که چشم انداز زیبایی از دشت پیشوا را دارا می باشد. فضای تپه را از درختان کاج پوشیده شده و آبنما و آب روانی در آن جاری است که روح را جلا می دهد و جای خوبی برای استراحت و تفریح است.

 

پارک ملی کویر :
در فاصله ای نه چندان دور از جنوب شرقی پایتخت ، نمایشگاهی کم نظیر از زیستمندانی کمیاب وجود دارد . در حقیقت این منطقه را می توان شبه جزیره ای دانست که بین دریاچه نمک قم ، کویر ریگ جن، کویر مرکزی و کویر گرمسار محصور بوده و نمونه بارزی از بیابان ها و استپ های کم آب را به نمایش نهاده است. عرصه ای که بیش از 690 هزار هکتار از دشت کویر را در بر گرفته و درست از 42 سال پیش تحت حفاظت قرار گرفته . سه سال پس از آن یعنی در سال 1346 از سوی سازمان شکار بانی و نظارت بر صید، شکار و چرای دام در این منطقه محدود شد.مدتی بعد این سازمان ، حفاظت محیط زیست لقب گرفت  و عرصه های حفاظت شده کویر با ارتقای نسبی کیفیت که بر اثر حفاظت حاصل شده بود در سال 1355 « پارک ملی کویر » نامیده شد. سازمان جهانی یونسکو نیز دو سال بعد عنوان اندوخته گاه زیست سپهر را به این منطقه اعطا کرد، زیرا نمونه ای مشابه آن در کمتر نقطه ای از جهان یافت می شد.به علاوه وجود آثار تاریخی و باستانی نظیر کاروانسراها و آب انبارها، جاذبه های این عرصه را دو چندان کرده بود. مطالعات مختلف در این اراضی به شناسائی 205 گونه گیاهی، 31 پستاندار ،131 گونه پرنده، 20 گونه خزنده و یک گونه دوزیست در پارک ملی کویر منتهی شده است.در این پارک ، کوههای دوازده امام  و سیاه کوه قرار دارند ، در ضمن پارک دارای چشمه ها و نهرهایی است .این در حالی است که وزغ کویری در تمام جهان در اطراف چشمه کوچکی در دل دشت کویر به نام چشمه سفید آب گزارش و مشاهده شده است.این پارک که در گذشته شکار گاه بهرام گور یا بهرام پنجم (438-420 م ) بوده جزء معدود زیستگاههای یوز آسیایی است.اراضی مسطح این پارک، با پوشش گیاهی کویری و نیم کویری ، زیستگاه پستاندارانی مانند جبیر، آهو، گونه های با ارزش حمایت شده و کمیاب مانند یوز پلنگ و گور خر است . و بخشهای کوهستانی آن نیز با پوشش گیاهی استپی دارای تعداد قابل توجهی وحوش کوهزی مانند کل، بز، قوچ و میش است.این پارک از نظر تنوع پرندگان نیز دارای اهمیت ویژه  است و پرندگانی مانند کبک و تیهو در آن دیده می شود. علاوه بر این هر ساله انبوهی پرنده مهاجر مانند فلامینگو، آنقوت، سرسبز و خوتکا به آب بنده و شوراب های اطراف آن روی می آورند.

 

گونه های گیاهی :
 درمنه، شیرخشت، گون، گرگ تیغ، خنجک، افدرا، اشنان، اسفن ، تاغ ، پرند ،جارو، خارشتر ، اسکنبیل ، انواع گرامینه ، نی ، سازو ، علف شور ، گز ، جگن ، آتریپلکس ، تاج ریزی ، قیچ ، ورک ، پده ، ختمی

پستانداران :
کل، بز ، قوچ ، میش ، آهو ، جبر ، گورخر ، پلنگ ، روباه شنی ، شغال ، کاراکال ، تشی ، خرگوش ، سمور سنگی ، یوزپلنگ  و کفتار

پرندگان :
انواع غازها ، مرغابی ها ، حواصیل ها ، گنجشک سانان ، زنبور خورک ها ، کبوترها ، عقاب ها ، درنا ، فلامینگو ، پرستو ، کوکر ، توکا ، هدهد ، بلدرچین ، تیهو ، کبک ، هوبره ، دال ، شاهین ، بحری ، دلیجه ، سارگپه و سنقر .

 

فهرست بناها و آثار تاریخی ثبت شده واقع در پارک ملی کویر :

۱- کاروانسرا  قصر بهرام- صفوی- دامنه سیاه‌کوه، کویر مرکزی

۲ کاروانسرا عین الرشید- صفوی-دامنه سیاه‌کوه، کویر مزکزی

۳- گورستان سیاه‌کوه - صفوی-شمال شرق قصر بهرام

۴- حرمسرای صفوی (کاروانسرا)-دامنه سیاه‌کوه، کویر مرکزی

۵- کانال آب‌رسانی- صفوی-دامنه سیاه‌کوه، کویر مرکزی

۶- راه سنگ فرش-صفوی-شمال سیاه‌کوه، کویر مرکزی

 به همراه  آثار تاریخی دیگری هم چون کاروانسرای (جانپناه) لَکاب که در این منطقه به ثبت نرسیده‌اند.

 

رالی کویر :

مسابقات رالی هر ساله در حدود چهار بار در پارک ملی کویر انجام می شود. در این مسابقات که معمولا در دو روز برگزار می شود در مجموع 350 کیلومتر  مسیر رفت و برگشت  دارد که حدود 200 کیلومتر تست خاکی را شامل می شود .

 

رقابت ملی رصدی مسیه ایران :

1 2 3 هفت سال است که « رقابت ملی رصدی مسیه ایران » بر بام قصر بهرام بر گزار می شود و رصد گران جهت شرکت در این ماراتن به پارک ملی کویر می آیند . آخرین ماراتن که هفتمین آن است در روزه های 20 و 21 اردیبهشت سال 1386 با حضور 150 نفر از دوستداران این رشته برگزار گردید. این رقابت با حمایت مراکزی چون کمیته ملی طبیعت گردی , معاونت هنری ریاست جمهوری ، سازمان فضایی ایران ، موسسه آسمان شب پارسه و ماهنامه نجوم بر گزار گردید.گروه های زیادی هر سال از سراسر کشور برای دیدار با آسمان به دیدار قصر بهرام می آیند و شکوه طبیعت و آسمان ، دلهای تشنه آنان را سیراب می کند.

دوچرخه سواری در کویر :

تورهای مختلفی برنامه های  دوچرخه سواری در کویر را به مشتاقان این ورزش مفرح ارائه می دهند. که مسیرش شامل تپه های شن روان ، قصر بهرام به جاده سنگ فرش می باشد.این تورها با قصد طبیعت گردی ، بازدید از آثار باستانی و فرهنگی و دوچرخه سواری سنگین، برنامه ریزی گردیده است.

این تورها با اهداف زیر ، طبق قوانین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری برگزار می شوند:

ـ بازدید از از پارک ملی کویر و حیات وحش منطقه

ـ بازدید از کاروانسرای قصر بهرام

ـ بازدید از کاروانسرای عین الرشید

ـ بازدید از برفخانه تاریخی

ـ بازدید از تپه های زیبا و رنگارنگ پارک ملی کویر

ضمناً طی برگزاری برنامه های تور ، توریستها با اطلاعات زیر آشنا خواهند شد.

ـ آشنایی با گیاهان کویری

ـ آشنایی با حیوانات کویری و نحوه برخورد با آنها

ـ آشنایی با کویرها و مناطق دیدنی ایران

و سایر اصول کویر نوردی حرفه ای در جهان

 

راه های دسترسی به پارک ملی کویر :

پارک ملی کویر بین  23/51  الی  04/53  طول شرقی و  17/34  الی  12/35  عرض شمالی در غرب کویر سمنان قرار دارد. پارک ملی کویر که جزء چهار منطقه ویژه سازمان حفاظت محیط زیست است در 60 کیلومتر جنوب تهران واقع شده است. این منطقه از شمال به جاده تهران- گرمسار، از شرق به کویر سمنان، از جنوب به شمال استان اصفهان و از غرب به دریاچه بزرگ نمک قم و استان قم واز شمال غربی به شهرستان پیشوا منتهی می‌شود. برای ورود به پارک ملی کویر سه ‌مسیر شناخته ‌شده‌‌تر وجود دارد: مسیر اول و اصلی ترین راه دسترسی به قصربهرام، مسیر تهران - پیشوا- مبارکیه است. دراین مسیر ابتدا بایستی به پیشوا واز آن جا در جاده فرعی که در کنار خط راه آهن تهران- مشهد است حرکت کرد  تا به ایستگاه راه‌آهن «ابردژ» رسید. در این جا پس از عبور  خط راه آهن به سمت جنوب از نزدیکی امام زاده عبدا... عسگرآباد گذشته و پس از طی چند کیلومتر مسیر خاکی مناسب به  پاسگاه ورودی پارک ملی کویر - مبارکیه- رسید.مسیردوم، گرمسار به قصر بهرام است که از گرمسار به سمت جنوب تا روستای کهک جاده آسفالت اصلی به طول 10 کیلومتر وجود دارد و از کهک نیز جاده سنگ‌فرش صفوی به طول تقریبی 30 کیلومتر تا نزدیک‌های سرمحیط‌بانی قصر بهرام وجود دارد. این مسیر در نیمه دوم سال درهنگام بارندگی گل آلود وباتلاقی استمسیر سوم که از راه‌های مناسب ورود به پارک است از شهرستان آران و بیدگل واقع در شمال کاشان آغاز می‌شود و پس از طی نزدیک به سه ساعت راه خاکی به سمت شمال غربی به کاروانسرای مرنجاب در حاشیه جنوبی دریاچه بزرگ نمک می‌رسد. از مرنجاب به سمت شرق تا سرمحیط‌با‌نی سفیدآب نیز نزدیک به سه ساعت راه شنی است

 

منبع : وب سایت شهرداری و فرمانداری شهرستان پیشوا